Βουτυράς, Δημοσθένης

(Κωνσταντινούπολη 1871 – Αθήνα 1958). Διηγηματογράφος, από τους σημαντικότερους της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Οι γονείς του κατάγονταν από την Κέα· βρέθηκαν για λίγο στην Κωνσταντινούπολη, όπου γεννήθηκε και ο συγγραφέας, και μετά γύρισαν στην Ελλάδα:Αθήνα, Μεσολόγγι και τελικά στον Πειραιά, όπου ο πατέρας του διορίστηκε συμβολαιογράφος. Ύστερα από κάπως ανήσυχα παιδικά χρόνια και από διάφορους πρόσκαιρους προσανατολισμούς, ο Β. εγκαινίασε τη σταδιοδρομία του ως διηγηματογράφος με τη συλλογή Ο Λαγκάς και άλλα διηγήματα (1901), η οποία τον καθιέρωσε ως μία από τις κορυφαίες μορφές της νεοελληνικής πεζογραφίας. Ο Κωστής Παλαμάς, με το αλάθητο ένστικτό του, κρίνοντας από την απαρχή αυτή χαιρέτισε πρώτος στον Β. τον πρωτοπόρο του ρεαλιστικού διηγήματος. Ο Β. εισέβαλε στη σκηνή της νεοελληνικής πεζογραφίας όταν αυτή ήταν κατάμεστη από καθιερωμένες φυσιογνωμίες, όπως ο Βιζυηνός, ο Παπαδιαμάντης, ο Καρκαβίτσας, ο Εφταλιώτης, ο Ξενόπουλος κ.ά., ενώ το διήγημα είχε μεσουρανήσει με τυποποιημένες μορφές, κυρίως το ηθογραφικό. Σε αυτή την ώρα της ακμής έπρεπε ο Β. να είναι φορέας κάποιου πολύ υγιούς μηνύματος στην έκφραση και στις ιδέες για να επιζήσει –και το πέτυχε. Στην αρχή ξάφνιασε με την ταβερνογραφία του, όπως υποτιμητικά μίλησαν για τις πηγές της έμπνευσής του. Γύρισε δηλαδή σταθερά τον προβολέα του από την ύπαιθρο, με τις βαρετές πια γραφικότητες και τις γλυκερότητές της, στους ανθρώπους που είχαν τοποθετηθεί στο αντιποιητικό πλαίσιο, το οποίο δημιούργησε η κοινωνική εξέλιξη και η βαριά εθνική συμφορά (Μικρασιατική καταστροφή): στις φτωχογειτονιές των μεγάλων πόλεων, να ζουν στοιβαγμένοι, να στενάζουν και να αφανίζονται με τις κακίες, τα μίση, την άβυσσο της ψυχής τους, τις περισσότερες φορές βουβά και ανομολόγητα, δίχως ελπίδα και διέξοδο. Τους βρήκε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και ειδικά στους μικροαστούς και στους εργάτες· η πορεία του ήταν προς το μύχιο βάθος της ψυχής των ταπεινών και απλών αυτών ηρώων του. Γι’ αυτό τον ονόμασαν Γκόρκι της Ελλάδας. Ωστόσο, ο Β. δεν έφτασε σε προεκτάσεις· δεν ήταν στο ψυχικό του κλίμα η θεωρητική επεξεργασία των αντιδράσεων της ευαισθησίας του. Γι’ αυτό δεν έκανε κοινωνική λογοτεχνία με θέση. Έμεινε ο αισθαντικός απολογητής των ψυχικών καημών που συσσώρευσε μέσα στους ανθρώπους και στην Ελλάδα η οικονομική εξέλιξη. Ο Β. είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός ασπούδαχτος των γραμμάτων μας, αυτοδίδακτος, πηγαίος και γόνιμος: τα διηγήματά του, από το 1901 έως το 1958, ξεπερνούν τα 400, σύντομα ή πολυσέλιδα. Ο Δημοσθένης Βουτυράς, από τις κορυφαίες μορφές της νεοελληνικής πεζογραφίας (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).